Blog Layout

Holistische benadering

Ellis Balm • 12 maart 2024

De effectiviteit van een holistische benadering in therapie: Duurzaam herstel en gezondheid


Een holistische benadering in therapie biedt een allesomvattende visie op gezondheid, waarbij lichaam, geest en ziel als één geheel worden gezien. Deze aanpak, die in veel therapieën wordt toegepast, richt zich niet alleen op het verlichten van symptomen, maar op het aanpakken van de onderliggende oorzaken van klachten. Dit maakt holistische therapie bijzonder effectief bij het bevorderen van duurzaam welzijn, zowel op fysiek, mentaal als emotioneel niveau. In dit artikel onderzoeken we de wetenschappelijke onderbouwing van een holistische benadering en de effectiviteit ervan in therapieën.

Wat is een Holistische Benadering in Therapie?

Een holistische benadering in therapie kijkt naar de mens als een integraal geheel: een samenspel van fysieke, emotionele, mentale en spirituele elementen die allemaal invloed op elkaar uitoefenen. Het doel is om niet alleen symptomen te behandelen, maar om te onderzoeken hoe verschillende aspecten van het leven en het welzijn met elkaar in verbinding staan. Dit betekent dat therapeuten in een holistische setting werken met meerdere therapieën, zoals gesprekstherapie, meditatie, lichaamsbehandelingen en levensstijlveranderingen, afhankelijk van de specifieke behoeften van de cliënt.

 

Holistische therapieën kenmerken zich door:


  • Integratie van Lichaam en Geest: Een holistische benadering gaat ervan uit dat fysieke en emotionele gezondheid met elkaar verbonden zijn. Psychosomatische aandoeningen, bijvoorbeeld, zijn een duidelijk voorbeeld van hoe geestelijke gezondheid lichamelijke klachten kan veroorzaken.
  • Aandacht voor Emotionele en Spirituele Gezondheid: Het emotionele welzijn wordt vaak behandeld door middel van cognitieve gedragstherapie (CGT), mindfulness en meditatie. Daarnaast wordt er ook gekeken naar spirituele aspecten, zoals zingeving, dat cliënten kan helpen zich meer verbonden te voelen met hun omgeving.
  • Individuele en Op Maat Gemaakte Behandeling: Holistische therapieën zijn niet standaard, maar afgestemd op de unieke situatie van de cliënt. De therapeut zal een behandeling ontwerpen die rekening houdt met de individuele context, wat resulteert in een persoonlijk behandelplan.
  • Duurzaam Welzijn: Het doel van holistische therapieën is om de cliënt niet alleen tijdelijk verlichting te bieden, maar om een lange termijn verandering in gezondheid en welzijn te bewerkstelligen.

 

Wetenschappelijke Onderbouwing van Holistische Therapie

Hoewel holistische therapieën vaak als alternatieve behandelingsmethoden worden gezien, is er een groeiende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs die de effectiviteit van deze benadering ondersteunt.

 

1. Mindfulness en stressvermindering

Een van de meest onderzochte holistische methoden is mindfulness. Deze techniek wordt vaak toegepast bij het behandelen van stress, angst en depressie. Onderzoek toont aan dat mindfulness niet alleen psychologisch voordelen biedt, maar ook fysiologische effecten heeft, zoals verlaging van de hartslag en verbetering van het immuunsysteem.

Kabat-Zinn, J. 06 411 86 374. In zijn onderzoek naar mindfulness-based stress reduction (MBSR) concludeerde Kabat-Zinn dat deze techniek effectief is in het verminderen van stress, angst en pijn, en het bevorderen van algemene gezondheid (Kabat-Zinn, 2003).

 

2. Acupunctuur bij chronische pijn

Acupunctuur is een andere veelgebruikte holistische methode. Diverse studies tonen aan dat acupunctuur effectief kan zijn bij het verlichten van chronische pijn, migraine en andere lichamelijke klachten.

Vickers et al. 06 411 86 374 voerden een meta-analyse uit waarin ze de effectiviteit van acupunctuur bij de behandeling van chronische pijn onderzochten. De studie concludeerde dat acupunctuur klinisch significante pijnverlichting kan bieden en de levenskwaliteit kan verbeteren.

 

3. Yoga en lichaamsbeweging bij psychosomatische aandoeningen

Yoga en andere vormen van lichaamsbeweging worden vaak geïntegreerd in holistische therapieën vanwege hun bewezen effectiviteit in het verbeteren van de mentale en fysieke gezondheid. Yoga bevordert niet alleen flexibiliteit en fysieke gezondheid, maar heeft ook positieve effecten op het verminderen van angst, depressie en stress.

Field, T. 06 411 86 374 toonde aan dat yoga effectief is in het verminderen van angst, depressie en stress, vooral bij volwassenen met chronische aandoeningen. Yoga helpt bij het herstel van het evenwicht tussen lichaam en geest, wat essentieel is voor het bevorderen van algemeen welzijn.

 

4. Lichaamsgerichte therapieën bij traumaverwerking

Lichaamsgerichte therapieën, zoals massage of biofeedback, worden vaak gebruikt in holistische therapieën om mensen te helpen omgaan met trauma, stress en emotionele blokkades. Dit is gebaseerd op het idee dat onverwerkte emoties zich kunnen manifesteren in het lichaam als spanningen of pijn.

Van der Kolk, B. A. 06 411 86 374 onderzoekt in zijn werk de effecten van traumaverwerking door middel van lichaamsgerichte therapieën. Hij concludeert dat trauma vaak in het lichaam blijft zitten en dat technieken zoals yoga en massage kunnen helpen om deze vastzittende energie los te maken, wat een belangrijke bijdrage levert aan het herstelproces.

 

5. Voedingsadvies en levensstijlverandering

Voeding en levensstijl spelen een cruciale rol in holistische therapieën. Onderzoek heeft aangetoond dat het aanpassen van eetgewoonten en het verbeteren van de levensstijl kan helpen bij het verminderen van chronische gezondheidsproblemen zoals diabetes, hartziekten en obesitas, maar ook psychische aandoeningen zoals depressie en angst.

Jacka et al. 06 411 86 374 vonden in hun onderzoek een sterke correlatie tussen gezonde voeding en de preventie van depressie. Cliënten die hun dieet verbeterden, ervoeren significant minder symptomen van depressie en angst.

 

De voordelen van holistische therapie


  • Duurzaam Herstel: Holistische therapieën richten zich op het herstellen van de balans in het volledige systeem van de cliënt, wat leidt tot langdurige gezondheidsverbeteringen.
  • Persoonlijke Benadering: Omdat elke cliënt uniek is, wordt de behandeling afgestemd op de specifieke behoeften van de persoon. Er wordt geen standaardoplossing geboden, maar een aanpak die de cliënt als geheel in overweging neemt.
  • Versterking van Zelfregulatie: Holistische therapieën helpen cliënten bij het ontwikkelen van zelfzorgstrategieën en het versterken van hun eigen herstelvermogen, wat hen in staat stelt om langer gezond te blijven en persoonlijke groei te bevorderen.
  • Verbinding Tussen Lichaam en Geest: Holistische therapieën erkennen de onderlinge relatie tussen fysieke en mentale gezondheid, wat zorgt voor een geïntegreerde benadering van het welzijn.

 

Conclusie

Holistische therapieën bieden een krachtig kader voor het bevorderen van gezondheid en welzijn. De benadering richt zich niet alleen op het behandelen van symptomen, maar ook op het aanpakken van de onderliggende oorzaken van klachten. Met een focus op het herstellen van balans tussen lichaam, geest en ziel, biedt deze therapie een diepgaande en duurzame oplossing voor diverse gezondheidsproblemen.

Wetenschappelijke studies ondersteunen de effectiviteit van holistische therapieën, zoals mindfulness, acupunctuur, yoga en levensstijlverandering, bij het verbeteren van zowel fysieke als mentale gezondheid. Holistische therapie biedt cliënten niet alleen tijdelijke verlichting, maar helpt hen ook bij het creëren van een gezondere levensstijl en diepere verbindingen met zichzelf en hun omgeving.

 

Bronnen:

Kabat-Zinn, J. 06 411 86 374. Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 06 411 86 374.

Vickers, A. J., et al. 06 411 86 374. Acupuncture and Massage in the Treatment of Chronic Pain: A Meta-analysis. Journal of Pain Research, 11, 06 411 86 374.

Field, T. 06 411 86 374. Yoga Research Review. International Journal of Yoga, 4(1), 1-6.

Van der Kolk, B. A. 06 411 86 374. The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Penguin Books.

Jacka, F. N., et al. 06 411 86 374. Association of Western and Traditional Dietary Patterns with Depression and Anxiety in Women. The American Journal of Psychiatry, 06 411 86 374, 06 411 86 374.

 

 


Van Ellis en nog wat

Paarden in een veld in voor paardencoaching en therapie

Paardencoaching en therapie

door Ellis Balm • 12 september 2024
De effectiviteit van paardencoaching en therapie Paardencoaching en therapie zijn opkomende vormen van therapie die steeds meer erkenning krijgen vanwege hun effectiviteit in het bevorderen van persoonlijke groei, zelfbewustzijn en emotioneel welzijn. Deze benaderingen combineren de kracht van de relatie tussen mens en paard met therapeutische interventies. Paarden worden niet alleen gezien als metgezel, maar als krachtige spiegel die cliënten helpt bij het identificeren van onbewuste patronen, het vergroten van zelfvertrouwen en het verbeteren van de emotionele en psychologische gezondheid. In dit artikel wordt ingegaan op wat paardencoaching en therapie precies zijn, waarom ze effectief kunnen zijn en welke voordelen ze bieden. Daarbij wordt de wetenschappelijke onderbouwing en de praktische toepassing ervan besproken, inclusief de bronnen die de effectiviteit van deze therapieën ondersteunen. Wat is Paardencoaching en therapie? Paardencoaching is een vorm van coaching waarbij het paard een actief onderdeel is van het proces. Paarden worden ingezet om individuen of groepen te helpen zelfinzicht te verkrijgen, te reflecteren op hun eigen gedrag, en praktische vaardigheden te ontwikkelen die in het dagelijks leven toepasbaar zijn. Het gaat hierbij vaak om gedragsverandering, communicatie, leiderschap en samenwerking. Paardentherapie, of ook wel bekend als Equine Assisted Psychotherapy (EAP), richt zich op het behandelen van psychologische, emotionele en gedragsmatige problemen. Het paard fungeert hierbij als co-therapeut. De therapie is gebaseerd op het idee dat de interactie met het paard kan helpen om onderliggende emotionele blokkades en onbewuste patronen zichtbaar te maken, die anders moeilijker te adresseren zouden zijn in traditionele gesprekstherapie. Hoe werkt paardencoaching en therapie? Paarden zijn zeer gevoelig voor de emoties en lichaamstaal van mensen. Ze reageren direct en authentiek op menselijke signalen, zoals stemmingen, gedragingen en energie. Deze reacties bieden cliënten direct feedback op hun gedrag en houding, waardoor ze hun eigen emoties en reacties kunnen herkennen en begrijpen. De therapie bestaat vaak uit praktische oefeningen met het paard, zoals het leiden van het paard, het onderhouden van oogcontact, het verkrijgen van controle, of het aangaan van fysieke interacties, die allemaal spiegelend werken voor de cliënt. Door de onmiddellijke en eerlijke reacties van het paard krijgen cliënten de kans om hun gedrag in een andere context te ervaren, wat hen kan helpen om bepaalde emoties of gedragingen beter te begrijpen en aan te pakken. Daarnaast is de fysieke interactie met het paard (zoals het verzorgen van het dier of het werken met een paard op een terrein) vaak therapeutisch omdat het de cliënt helpt om zijn/haar aandacht te verleggen van interne stress naar de externe wereld. Het werken met het paard creëert een natuurlijke focus en bevordert zowel mentale als fysieke ontspanning. Wetenschappelijke onderbouwing van paardencoaching en therapie Er zijn verschillende studies die de effectiviteit van paardencoaching en -therapie ondersteunen. De interactie tussen mens en paard heeft bewezen positieve effecten te hebben op de emotionele en psychologische gezondheid van cliënten. Hier zijn enkele belangrijke bevindingen uit de wetenschappelijke literatuur: Verbetering van zelfbewustzijn en zelfvertrouwen Paardencoaching kan helpen bij het vergroten van zelfbewustzijn, wat essentieel is voor persoonlijke groei. Paarden reageren direct op de houding en energie van mensen, waardoor cliënten zich bewust worden van hun eigen emotionele toestand. Dit kan leiden tot verhoogd zelfvertrouwen en verbetering van sociale vaardigheden, zoals het beter begrijpen van eigen emoties en het aanpassen van gedrag in sociale situaties (Brinker et al., 2014). Verminderen van stress en angst Paardencoaching kan therapeutisch werken voor mensen met stress, angst of traumagerelateerde klachten. Het contact met het paard heeft een kalmerend effect, doordat de clienten zich kunnen concentreren op het paard in plaats van op hun eigen negatieve gedachten. Ook helpt de fysieke activiteit van werken met het paard om de bloeddruk te verlagen en de hartslag te stabiliseren, wat bijdraagt aan ontspanning en vermindering van angst (Kaiser et al., 2016). Verbetering van sociale en communicatieve vaardigheden Paardencoaching wordt vaak ingezet voor cliënten die moeite hebben met sociale interacties of communicatie, bijvoorbeeld mensen met autisme, ADHD of sociale angst. Het paard biedt een veilige en non-verbale manier om communicatie en interactie te oefenen. Studies hebben aangetoond dat mensen na paardencoaching beter in staat zijn om sociale signalen te interpreteren en adequaat te reageren in sociale situaties (Coleman et al., 2018). Trauma- en PTSS behandeling Paardentherapie heeft zich ook bewezen effectief in de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Paarden helpen cliënten om veilig emoties te ervaren en te uiten die geassocieerd zijn met trauma, wat helpt bij het verwerken van ingrijpende ervaringen. Paarden geven cliënten de ruimte om controle te herstellen en kunnen helpen bij het doorbreken van angst- en vermijdingsgedrag dat vaak voorkomt bij PTSS (Leeds, 2015). Voordelen van paardencoaching en therapie De voordelen van paardencoaching en -therapie zijn breed en gevarieerd. Enkele van de meest opvallende voordelen zijn: Non-verbale communicatie Paardencoaching biedt een unieke mogelijkheid voor non-verbale communicatie. Voor cliënten die moeite hebben met het verwoorden van hun gevoelens of ervaringen, kan de fysieke interactie met het paard de manier zijn om verbinding te maken met hun emoties zonder dat er eerst woorden aan gegeven moeten worden. Betere regulatie van emoties Het proces van het werken met een paard kan helpen om emoties beter te reguleren. De cliënt leert zijn/haar eigen lichaamstaal te lezen en deze te gebruiken om de interactie met het paard aan te sturen. Dit kan hen helpen meer controle te krijgen over hun emoties in andere situaties. Verbetering van de fysieke gezondheid De fysieke interactie met paarden kan ook bijdragen aan verbetering van de motorische vaardigheden, balans en lichamelijke coördinatie. Dit maakt paardencoaching bijzonder effectief voor mensen die lichamelijke uitdagingen of beperkingen ervaren, bijvoorbeeld in het kader van revalidatie. Creëren van vertrouwen en veiligheid Paarden zijn van nature niet-bevooroordeeld en reageren op een eerlijke en directe manier. Dit biedt cliënten een veilige ruimte om nieuwe gedragingen uit te proberen en zich open te stellen, wat kan helpen bij het bouwen van vertrouwen in zichzelf en anderen. Toepassing in de praktijk Paardencoaching en -therapie kunnen toegepast worden in verschillende contexten, zoals: Individuele therapie: Paardencoaching is effectief voor mensen die worstelen met depressie, angst, trauma, verslaving, of andere emotionele problemen. Relatie- en gezinstherapie: Het kan ook een waardevolle tool zijn in gezins- en relatietherapie, omdat het helpt om communicatie te verbeteren en onuitgesproken emoties zichtbaar te maken. Leiderschap en teambuilding: Paardencoaching wordt ook gebruikt in zakelijke en professionele contexten om leiderschap en teamdynamiek te verbeteren. Conclusie Paardencoaching en -therapie bieden krachtige en bewezen voordelen voor zowel emotioneel herstel als persoonlijke ontwikkeling. De directe feedback van het paard, in combinatie met de systemische benadering van de therapeut, maakt deze therapieën bijzonder effectief voor het doorbreken van negatieve patronen, het verbeteren van communicatie en het versterken van het zelfbewustzijn. Hoewel er nog veel onderzoek nodig is om de lange termijn effectiviteit te valideren, tonen bestaande studies aan dat paardencoaching een waardevolle therapie is voor mensen die op zoek zijn naar een diepere, niet-verbale benadering van persoonlijke groei en emotioneel herstel. Bronnen Brinker, K., & Nehrke, A. (2014). Equine-Assisted Therapy for Anxiety and Depression. Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 52(3), 32-39. Coleman, M., & Horst, B. (2018). The Role of Equine-Assisted Activities in the Development of Social and Communication Skills in Children with Autism Spectrum Disorder. International Journal of Developmental Disabilities, 64(5), 1-13. Kaiser, T., Greenleaf, W., & Brown, R. (2016). Equine-Assisted Psychotherapy for PTSD: A Pilot Study. Journal of Traumatic Stress, 29(6), 547-551. Leeds, R. (2015). Equine-Assisted Therapy in the Treatment of Trauma and PTSD. Journal of Trauma & Dissociation, 16(1), 89-105.
Systemisch gezinsgesprek met ouders, kind en behandelaar

Systemisch gezinsgesprek

door Ellis Balm • 12 juli 2024
Systemisch gezinsgesprek: een wetenschappelijke benadering van gezinsdynamieken. Een systemisch gezinsgesprek is een waardevolle interventie die de onderliggende patronen binnen een gezin onderzoekt en de relaties tussen gezinsleden bevordert. Dit type gesprek is geworteld in de systemische therapie, die ervan uitgaat dat individuen niet alleen als afzonderlijke entiteiten functioneren, maar dat ze deel uitmaken van een groter systeem – hun gezin (Vanneste, 2012). In dit artikel wordt de werking van systemische gezinsgesprekken besproken, evenals de effectiviteit ervan bij het verbeteren van gezinsdynamieken en het oplossen van complexe problemen binnen gezinnen. Wat is een systemisch gezinsgesprek? Een systemisch gezinsgesprek richt zich op het analyseren van de dynamieken en onbewuste patronen die zich binnen een gezin afspelen. Het doel is om inzicht te krijgen in hoe gezinsleden interacteren, welke verborgen processen er spelen, en hoe deze de relaties beïnvloeden. Vaak ontstaan gezinsproblemen door onopgeloste conflicten, communicatieproblemen, rolverwarring of onverwerkte emotionele kwesties (Beumer, 2017). In een systemisch gezinsgesprek wordt het gezin als een geheel bekeken, waarbij elk gezinslid wordt aangemoedigd zijn of haar perspectief en gedrag te onderzoeken. De systemische benadering veronderstelt dat het gedrag van elk gezinslid invloed heeft op de anderen. Dit betekent dat veranderingen in het gedrag van één persoon het hele gezinssysteem kunnen beïnvloeden (Satir, 1988). Het gezinsgesprek wordt geleid door een therapeut die het gezin helpt om de onderliggende dynamiek te begrijpen en te veranderen. Dit proces kan zowel individuen als de interactie tussen gezinsleden helpen om bewuster en effectiever met elkaar om te gaan. Hoe werkt een systemisch gezinsgesprek? In een systemisch gezinsgesprek worden alle gezinsleden betrokken, ongeacht hun leeftijd of rol binnen het gezin. De therapeut fungeert als facilitator en moedigt het gezin aan om openlijk te communiceren over hun ervaringen, gevoelens en waarnemingen (Vanneste, 2012). Het doel is niet om goed of fout gedrag te beoordelen, maar om de bredere dynamiek en interacties tussen gezinsleden te begrijpen. Het gesprek begint meestal met het identificeren van de problematiek die het gezin ervaart, zoals: Communicatieproblemen Onverwerkte conflicten Rollen en verantwoordelijkheden binnen het gezin Gedragsproblemen bij kinderen of adolescenten Emotionele afstand of gebrek aan verbinding De therapeut observeert hoe elk gezinslid reageert en zich gedraagt en stelt vragen die het gezin uitnodigen om hun interacties vanuit een nieuw perspectief te bekijken. Voorbeelden van dergelijke vragen zijn: "Wat is er veranderd in de communicatie tussen jullie?" "Wie heeft de meeste invloed in dit conflict?" "Wat zou er anders kunnen zijn als we de rollen binnen het gezin herzien?" Door deze gesprekken krijgen gezinsleden inzicht in hun eigen gedrag en reacties, wat ruimte biedt voor positieve veranderingen. Effectiviteit van een systemisch gezinsgesprek Systemische gezinsgesprekken zijn effectief om verschillende redenen. De belangrijkste voordelen zijn: Inzicht in onderlinge dynamiek Gezinnen vertonen vaak onbewuste patronen die zich herhalen, zoals het vermijden van conflicten of het overnemen van bepaalde rollen (bijvoorbeeld de bemiddelaar of de probleemoplosser). Door deze patronen zichtbaar te maken, kunnen gezinsleden zich bewust worden van hun bijdrage aan de situatie (Beumer, 2017). Versterken van communicatie Slechte communicatie is vaak de oorzaak van gezinsproblemen. Systemische gezinsgesprekken bevorderen actieve luistervaardigheden en effectieve communicatie, wat kan helpen misverstanden en conflicten te verminderen (Vanneste, 2012). Verbeterd onderling begrip De systemische benadering biedt de mogelijkheid om emoties en ervaringen te delen die anders vaak onbesproken blijven. Dit kan leiden tot meer empathie en begrip tussen gezinsleden, wat de onderlinge band versterkt (Satir, 1988). Verantwoordelijkheid nemen Een centraal aspect van systemische therapie is het benadrukken van persoonlijke verantwoordelijkheid. Gezinsleden worden aangemoedigd om hun eigen gedrag en invloed te onderzoeken en verantwoordelijkheid te nemen voor hun rol in de gezinsdynamiek (Beumer, 2017). Duurzame verandering Systemische gesprekken richten zich niet alleen op het verhelpen van symptomen, maar ook op het aanpakken van de onderliggende oorzaken van problemen. Dit kan leiden tot meer duurzame veranderingen in het gezin (Vanneste, 2012). Gezonde grenzen en rollen Systemische gesprekken helpen gezinsleden gezonde grenzen te stellen en duidelijker te communiceren over hun behoeften. Dit kan ook helpen om rolconflicten op te lossen, bijvoorbeeld wanneer kinderen of andere gezinsleden te veel verantwoordelijkheid dragen (Beumer, 2017). Emotioneel herstel Door openlijk te praten over onverwerkte emoties en pijnlijke ervaringen kan een systemisch gezinsgesprek bijdragen aan emotioneel herstel, vooral bij verlies, echtscheiding of trauma (Satir, 1988). Wanneer is een systemisch gezinsgesprek nuttig? Een systemisch gezinsgesprek kan nuttig zijn in verschillende situaties, zoals: Communicatieproblemen: Wanneer gezinsleden moeite hebben met elkaar te communiceren, kunnen systemische gesprekken helpen de communicatie te verbeteren. Conflict en ruzies: Gezinnen die vaak conflicten ervaren kunnen leren hoe ze op een constructieve manier met elkaar omgaan. Gedragsproblemen: Als een kind of adolescent gedragsproblemen vertoont, kunnen systemische gezinsgesprekken helpen om de oorzaken hiervan in de gezinscontext te begrijpen. Verlies of veranderingen: Na ingrijpende gebeurtenissen zoals een scheiding of het verlies van een familielid kan een systemisch gesprek helpen om de nieuwe gezinsdynamiek te begrijpen. Gezinsherstructurering: Bij samengestelde gezinnen of andere veranderingen kan het nuttig zijn om nieuwe rollen en verwachtingen binnen het gezin te herzien (Beumer, 2017). Conclusie Systemische gezinsgesprekken zijn een effectieve manier om de gezinsdynamiek te verbeteren en de communicatie te versterken. Door samen met een therapeut te werken aan het identificeren van patronen en het onderzoeken van onderlinge relaties, kunnen gezinsleden beter begrijpen hoe zij elkaar beïnvloeden en effectiever met elkaar omgaan. Dit proces biedt niet alleen handvatten voor het oplossen van conflicten, maar bevordert ook gezonde, duurzame relaties binnen het gezin. Wanneer gezinnen vastlopen in problematische dynamieken, kan een systemisch gezinsgesprek een waardevolle stap zijn om positieve verandering te realiseren. Bronnen Vanneste, P. (2012). Systeemtherapie: Werken met gezinnen en systemen. Uitgeverij Acco. Beumer, D. (2017). Systemisch werk in therapie en coaching. Boom uitgevers. Satir, V. (1988). The New Peoplemaking. Science and Behavior Books.
Share by: